Vào những ngày hè nóng nực, những ly sương sâm, sương sáo, thạch dừa,… trở thành những món giải khát thân thuộc. Sương sâm được nấu từ lá cây Sương sâm, hầu hết mọi người quen thuộc với lá này. Tuy nhiên, ít ai biết rằng nó còn là một vị thuốc chữa bệnh. Bài viết này sẽ giới thiệu bạn đọc những khía cạnh khác của loài dược liệu này. Hãy theo dõi bài viết để tìm hiểu thêm!
1. Đặc điểm cây Sương sâm
Sương sâm là cây leo, thường bò hoặc bám vào bờ rào, tường hoặc các cây khác để phát triển. Đây là loại cây sống lâu năm, thân cây thường dài 3 – 5m, thậm chí có cây sống nhiều năm có thể dài tới 10m. Rễ cây là rễ cọc, ăn sâu vào đất.
Ở Việt Nam có 2 loại Sương sâm: Sương sâm lông và Sương sâm trơn. Cả 2 loại này thuộc họ Tiết dê (Menispermaceae) và có thể dễ dàng phân biệt:
1.1. Sương sâm trơn
Các nhánh cây thường mảnh và được bao phủ bởi lớp lông mịn và nhọn. Lá có phiến cứng, dài khoảng 9cm, rộng 4cm và không có lông bao bọc. Lá trơn, màu nhạt khi còn non và chuyển sang xanh đậm khi già. Đường gân chạy dọc theo phiến lá.
Hoa mọc thành chùm nhỏ màu vàng nhạt, có đến 7-8 nhị. Quả hình tròn nhỏ kích thước 10-12mm. Hoa nở từ tháng 3 đến tháng 6 hàng năm. Quả chín và đổi màu tím vào tháng 7.
1.2. Sương sâm lông
Cây được bao phủ bởi lớp lông dày. Lá không nhẵn như sương sâm trơn mà có lông ở mặt dưới. Cuống lá ngắn hơn, lá dài khoảng 6 – 10cm, rộng 4 – 9cm, màu xanh không đậm như sương sâm trơn. Hoa mọc thành cụm tại nách lá, mọc phân nhánh. Nhánh hoa có thể dài 7cm. Quả có màu vàng, tròn nhỏ màu đỏ và có lông.
2. Phân bố
Sương sâm phân bố chủ yếu ở Ấn Độ, Trung Quốc, Việt Nam, Lào, Thái Lan và Campuchia. Ở Việt Nam, cây thường trồng nhiều ở vùng Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ.
Cây thích môi trường ánh sáng từ 70-80% và độ ẩm cao từ 65-80%. Thường mọc len lỏi ở khu rừng mưa, thân leo bám vào các cây khác.
3. Bộ phận dùng, thu hái, chế biến
Người ta thường hái lá cây Sương sâm để nấu thạch. Nhưng nếu dùng như thuốc, có thể sử dụng cả rễ, thân và lá của cây.
Lá cây có thể thu hái quanh năm. Cây sinh trưởng nhanh và chỉ sau 3-4 tháng đã có thể lấy lá. Lá già có màu xanh lục đậm thường giàu hoạt tính hơn lá non. Rễ và thân tốt nhất nên thu hoạch từ cây đã trồng lâu năm.
Dược liệu thu hái cần được rửa sạch và phơi khô. Bảo quản ở nơi khô thoáng, sạch sẽ, tránh ẩm, côn trùng và ánh sáng mặt trời.
4. Thành phần hóa học của cây Sương sâm
Sương sâm còn được gọi là sâm vò. Rễ cây chứa các hợp chất như alcaloid tetrandrin, isochondrodendrin, homoaromalin, linacin, magnoflorin, protoquecitol, curin… Có hoạt tính chống sốt rét, giảm co cơ, hạ huyết áp nhẹ, chống viêm và ức chế miễn dịch.
Lá tươi có hàm lượng pectin cao lên tới 15,87%. Ngoài ra, còn chứa protein, đường khử, vitamin C, cellulose và nước. Pectin là một loại chất xơ hòa tan trong Y dược, có tác dụng giảm cholesterol trong máu và chữa các bệnh đường ruột.
5. Công dụng của Sương sâm
5.1. Công dụng của rễ cây
Rễ có vị đắng, tính hàn. Có tác dụng giải độc, giảm đau, tan ứ, lợi tiểu, giải nhiệt, nhuận trường nhẹ. Rễ thường được sử dụng để chữa các bệnh như:
- Đau họng
- Đau lưng
- Đau dạ dày
- Tiêu chảy
- Kiết lỵ
- Các bệnh về gan
- Trĩ
- Đau răng
- Tổn thương do té ngã
5.2. Công dụng của lá
Lá có tính mát, có thể dùng để:
- Nhuận tràng
- Hạ sốt
- Giải độc
- Lợi tiểu
- Hỗ trợ chữa đái tháo đường
Tham khảo thêm: Bá tử nhân: vị thuốc an thần và nhuận tràng
6. Một số bài thuốc sử dụng cây Sương sâm
6.1. Bài thuốc chữa tiểu đường, táo bón, miệng khô khát
Lá Sương sâm 30g, rau đắng 30g, rung rúc 45g. Đun sôi và uống.
6.2. Bài thuốc chữa bệnh thủy đậu
Sương sâm 12g, rễ cây phục sinh 12g, lá bồ công anh 12g, rễ tục đoạn 12g, cỏ nhọ nồi 12g, hoa mộc miên 6g, hoài sơn 8g. Sắc uống.
7. Lưu ý
- Sương sâm có tác dụng nhuận trường nhưng ăn quá nhiều sẽ gây tiêu chảy. Mỗi ngày nên ăn tối đa hai ly thạch sâm.
- Thạch sâm mua ở chợ hoặc ngoài đường khó kiểm soát chất lượng vệ sinh. Tốt nhất nên tự vò sâm để ăn an toàn.
Bài viết hôm nay hi vọng mang đến cho bạn đọc thêm hiểu biết về loài cây quen thuộc này. Tuy nhiên, muốn sử dụng Sương sâm để chữa bệnh, bạn nên được tư vấn và chẩn đoán bởi thầy thuốc để sử dụng thuốc đúng cách, tránh tác dụng phụ không mong muốn.
