Giới thiệu về gió
Gió là gì?
Trên Trái Đất, gió là những dòng không khí di chuyển mạnh mẽ trong không gian.
Trong không gian, gió Mặt Trời là các chất khí hoặc hạt điện từ Mặt Trời di chuyển trong không gian.
Gió hành tinh được tạo ra khi các yếu tố hóa học nhẹ thoát ra khỏi khí quyển của một hành tinh vào không gian.
Nguyên nhân hình thành gió là gì?
Theo các nhà khoa học, có rất nhiều nguyên nhân và quy mô khác nhau của gió. Một trong những nguyên nhân chính là sự chênh lệch trong áp suất khí quyển khi không khí di chuyển từ nơi có áp suất cao đến nơi có áp suất thấp, tạo ra gió có tốc độ khác nhau.
Ngoài ra, gió được hình thành do hiệu ứng Coriolis làm thay đổi hướng của không khí theo một cách đặc biệt. Tốc độ và quy mô của gió phụ thuộc vào sự khác biệt về nhiệt độ giữa xích đạo, các cực và sự quay của hành tinh. Khi ma sát của bề mặt Trái Đất đạt đến cân bằng, gió sẽ có tốc độ chậm.
Gió trên bề mặt Trái Đất
Các loại gió chính trên Trái Đất
Chúng ta phân loại các loại gió dựa trên hướng thổi của gió:
Gió Tín phong
Gió Tín phong, hay còn gọi là gió mậu dịch, thổi trong các miền cận xích đạo với phạm vi hoạt động từ xích đạo và lan ra 300 về phía xích đạo. Nó thường thổi quanh năm, chủ yếu là vào mùa hè. Gió này có tính khô, ít mưa và nguyên nhân chính là sự chênh lệch áp suất từ vùng áp cao tại chí tuyến xuống vùng áp thấp tại xích đạo.
Tùy vào vị trí, gió Tín phong sẽ thổi theo các hướng khác nhau:
- Bán cầu Bắc: hướng thổi chủ yếu là Đông Bắc – Tây Nam.
- Bán cầu Nam: hướng thổi chủ yếu là Đông Nam – Tây Bắc.
Gió Tây ôn đới
Đây là loại gió thường thổi từ khu áp cao cận nhiệt đới đến khu áp thấp ôn đới với phạm vi hoạt động ở vĩ độ trung bình từ 35 đến 360.
Gió Tây ôn đới hoạt động quanh năm, nhưng mạnh nhất vào mùa đông khi áp suất ở các cực thấp hơn. Vào mùa hè, gió này yếu hơn do áp suất ở các cực cao hơn.
Hướng thổi chính của gió là từ Tây sang Đông, trong đó, ở bán cầu Bắc là Tây Nam và ở bán cầu Nam là Tây Bắc.
Gió Tây ôn đới thường mang theo độ ẩm cao và lượng mưa lớn.
Gió Đông cực
Gió Đông cực thường thổi từ vùng áp suất cao ở Bắc cực và Nam cực vào vùng áp suất thấp trong gió Tây, với phạm vi hoạt động từ vĩ độ 900 Bắc và Nam đến vĩ độ 600 Bắc và Nam.
Hướng thổi chính của gió là từ Đông sang Tây, hướng Đông Bắc và Đông Nam.
Gió Đông cực hoạt động quanh năm nhưng yếu và không đều.
Tính chất của gió Đông cực là lạnh và khô.
Gió địa phương
Gió địa phương là các loại gió thổi từ các vùng khác nhau khi đến Việt Nam và chịu ảnh hưởng của địa hình nơi đó. Gió địa phương bao gồm gió biển, gió đất và gió phơn.
Trong đó:
Gió biển và gió đất hình thành ở ven biển
Gió biển và gió đất là loại gió hình thành ở ven biển với hướng thổi thay đổi theo ngày và đêm. Ban ngày, gió thổi từ biển vào đất liền, còn ban đêm, gió lại thổi từ đất liền ra biển, do đó, tính chất của hai loại gió này cũng khác nhau.
- Gió biển thường có độ ẩm cao và mang lại cảm giác mát mẻ, dễ chịu.
- Gió đất thường khô.
Gió phơn
Gió phơn là loại gió bị biến đổi khi vượt qua các dãy núi hoặc vùng cao. Loại gió này thường mang theo độ ẩm cao, nhưng khi đi qua các dãy núi, gió bị chặn lại và trở nên khô và nóng.
Tại Việt Nam, gió phơn Tây Nam (hay được gọi là gió Lào, gió Tây) thường hoạt động mạnh ở vùng đồng bằng ven biển Trung Bộ vào đầu hạ.
Gió phơn có tính chất khô và nóng.
Nguồn gốc của gió phơn là từ Bắc Ấn Độ Dương. Sau khi vượt qua dãy Trường Sơn, gió phơn trở nên khác biệt giữa hai bên dãy núi. Sườn Tây (nơi gió đón) có tính chất ẩm, trong khi sườn Đông (nơi không gió) lại khô và nóng.
Ngoài ra, gió cũng được phân loại vào mùa đông và mùa hè:
- Mùa gió Đông Bắc diễn ra từ tháng 11 đến tháng 4, mang đến mùa đông lạnh và mưa phùn ở miền Bắc, còn miền Nam thì khô nóng.
- Mùa gió Tây Nam diễn ra từ tháng 5 đến tháng 10, tạo ra mùa hè nóng ẩm kèm mưa to, giông bão trên toàn quốc, với các hiện tượng thời tiết đặc biệt như gió Tây kèm mưa ngâu và bão.
Vai trò và ứng dụng của gió trong thực tế
Gió đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cuộc sống và sự phát triển kinh tế, xã hội:
- Gió góp phần tạo nên bản chất thời tiết và khí hậu tại các khu vực, vùng và quốc gia trên Trái Đất.
- Gió tác động trực tiếp đến các hoạt động sản xuất, canh tác nông nghiệp, trồng trọt, chăn nuôi thủy hải sản. Ví dụ, gió giúp hoa màu thụ phấn.
- Gió được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, từ nguồn năng lượng gió. Năng lượng gió là một nguồn năng lượng sạch, giúp bảo vệ môi trường và tiết kiệm chi phí đầu tư và sử dụng.
- Nghiên cứu tốc độ và hướng di chuyển của gió trong khoa học giúp dự báo thời tiết chính xác hơn.
- Trong giao thông vận tải đường thủy, gió được ứng dụng trong thiết kế tàu thuyền.
- Trong thể thao, nghiên cứu và ứng dụng gió trong các môn thể thao liên quan đến hướng gió như cầu lông, bóng bàn, lướt ván, lướt sóng.
Tác hại của gió là gì?
Bên cạnh những lợi ích, gió cũng có những tác hại gây ảnh hưởng trực tiếp đến kinh tế và an toàn của con người. Khi tốc độ gió quá mạnh, nó có thể làm cản trở di chuyển, gây thiệt hại về cơ sở vật chất và tính mạng con người. Thậm chí, gió còn có thể gây ra bão, lốc xoáy, làm hư hỏng nhà cửa, trường học, đổ cây gây tắc nghẽn giao thông và đe dọa tính mạng con người.
Đặc biệt, trên biển, nếu không theo dõi dự báo thời tiết chính xác để tìm nơi neo đậu tránh gió mạnh, thuyền viên và tàu thuyền rất dễ gặp phải cơn giông, lốc xoáy và gió lật đe dọa tính mạng của họ.
